De meeste hondeneigenaren weten natuurlijk allang dat honden onze emoties oppikken. Je zou kunnen zeggen dat we juist door deze aandacht voor onze gemoedstoestand vaak zo’n warme band met onze honden hebben. Op welke manier beïnvloeden ónze emoties de hond? Hoe voelt hij zich als wij boos of verdrietig zijn, of juist blij? Recente onderzoeken werpen wat meer licht op deze vragen en geven ons inzicht in de manier waarop dit mechanisme werkt bij de hond.
Emoties herkennen via foto’s In het eerste onderzoek werd er gekeken of honden emoties konden aflezen van foto’s menselijke gezichten. Dit is interessant omdat een dergelijk onderzoek nog niet eerder op deze manier is uitgevoerd. Er is geen twijfel over mogelijk dat honden goed naar mensen kijken, hun emotionele reacties lezen en hun gedrag aanpassen op basis van wat ze zien. Er is zelfs bewijs dat de hersenmechanismen die worden gebruikt om emoties te interpreteren vergelijkbaar zijn in honden en mensen. In de meeste studies hebben onderzoekers echter veel meer gebruikt dan alleen de foto van een menselijk gezicht. De mensen die aan deze onderzoeken deelnamen, drukten niet alleen via hun gezicht emoties uit, maar ze gebruikten ook hun stemmen en hun lichaamstaal om positieve of negatieve emoties over te brengen op de hond. Het vereist een heel wat subtieler interpretatieniveau om emoties af te lezen van alleen maar een stilstaand, tweedimensionaal beeld. In 2014 hebben een aantal wetenschappers aan de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit van Wenen onderzocht in hoeverre honden hiertoe in staat zijn. Het team trainde een groep van elf honden om onderscheid te maken tussen afbeeldingen van mensen met blije, boze of neutrale gezichtsuitdrukkingen. Opvallend is dat de honden hierbij niet het volledige gezicht te zien kregen; alleen de bovenste of onderste helft werd getoond. Voor elke hond werd één uitdrukking (boos of blij) gekozen als de juiste. Vervolgens werden de foto’s op een computerscherm vertoond en als de hond de correcte foto met zijn neus aanraakte, kreeg hij een voedselbeloning.
Geen aangeleerd trucje
Nu zou je kunnen denken dat het feit dat de honden onderscheid konden maken tussen de verschillende foto’s niet automatisch betekent dat zij de emotionele uitdrukkingen van mensen daadwerkelijk kunnen lezen en interpreteren; het kan ook simpelweg een aangeleerd trucje zijn. De testfase van dit experiment toont echter aan dat dit niet zo is. Nadat de honden hadden bewezen dat zij het verschil zagen tussen blije en boze gezichtshelften kregen zij de andere helft van hetzelfde of van een onbekend gezicht te zien. Wat bleek? Zij kozen nog steeds voor de vooraf bepaalde ‘correcte’ gezichtsuitdrukking! Hoofdonderzoeker Corsin Müller vat deze resultaten als volgt samen: ‘Onze resultaten suggereren dat de honden zich realiseerden dat een lachende mond hetzelfde betekent als lachende ogen’. Hij denkt dat dit vermogen gebaseerd is op hun voorkennis over de betekenis van menselijke emoties: ‘We denken dat de honden in onze studie de taak konden oplossen door hun kennis over menselijke gezichtsuitdrukkingen toe te passen op de afbeeldingen van onbekende gezichten’.
Vraagtekens Onderzoekers aan de Universiteit van São Paulo en de Universiteit van Lincoln plaatsten enkele vraagtekens bij deze bevindingen. Zij vroegen zich af of honden de informatie die wordt overgebracht door bepaalde gezichtsuitdrukkingen als zodanig herkennen en er de juiste interpretatie aan koppelen. Zij wilden weten of honden begrijpen dat boze gezichtsuitdrukkingen ‘boos’ betekenen en of zij daar vervolgens op gepaste wijze op reageren. In hun onderzoek toonden zij de honden verschillende paren van gezichtsuitdrukkingen waarvan altijd één gezicht blij keek en één boos (de foto’s waren telkens van hetzelfde individu, dit kon een andere hond zijn of een mens). Tegelijkertijd hoorden de honden een blij, boos of neutraal geluid. De gedachte hierachter was dat een individu dat de emotionele inhoud van de gezichten en geluiden herkent langer zal kijken naar het blije gezicht als hij het positieve geluid hoort en tevens langer zal kijken naar het boze gezicht als hij het negatieve geluid hoort. Er zou volgens de onderzoekers dus sprake zijn van herkenning als beeld en geluid op de juiste wijze werden gematcht. Uit de resultaten kwam naar voren dat de honden erg goed waren in het koppelen van geluid en beeld van dezelfde emotie, ongeacht soort (hond of mens), geslacht (mannelijk of vrouwelijk), inhoud (positief of negatief) of zijde van presentatie (linker of rechterkant van het scherm). Volgens de onderzoekers betekent dit dat honden beschikken over een cognitieve representatie van positieve en negatieve emoties. Zij begrijpen dus wat zij zien!
Afkeer van bedreigende prikkels
Om nu iets te kunnen zeggen over de manier waarop zij op deze emoties reageren, werd een een tweede onderzoek opgezet door Natalia Alberqueque en haar collega’s. Voor de bespreking hiervan moeten we eerst nog even terugkeren naar het eerste onderzoek van Corsin Müller. Daar viel namelijk nog iets belangrijks op: in de trainingsfase bleken de honden de associatie tussen de boze uitdrukking en een beloning veel langzamer te leren dan de associatie tussen de blije uitdrukking en een beloning. Dit lijkt te suggereren dat de honden op basis van eerdere ervaringen al een idee hadden dat het het beste is om weg te blijven bij mensen die boos kijken. Anders gezegd; het benaderen en aanraken van het boze gezicht is in strijd met hun natuurlijke neiging om zich af te keren van aversieve of bedreigende stimuli.
Tongelen
Deze weerstand tegen het benaderen van dergelijke prikkels is echter maar één manier waarop we kunnen beoordelen hoe honden onze emoties ervaren. Alberqueque besloot zich te richten op een andere gedraging, namelijk tongelen (zie kader). Dit wordt doorgaans gezien als een stresssignaal, of als een teken dat de hond een intern conflict ervaart. De Noorse hondentrainster Turid Rugaas beschrijft het als een kalmerend, conflictvermijdend signaal. De meeste hondeneigenaren weten wel dat gedragingen als janken, trillen, hijgen of excessief blaffen stressgerelateerd zijn maar de subtielere signalen als wegkijken, het hoofd draaien, geeuwen en tongelen worden nog weleens over het hoofd gezien. De onderzoekers vonden het daarom belangrijk dat er meer aandacht besteed zou worden aan dit laatste signaal, ook omdat het in eerdere wetenschappelijke publicaties beschouwd wordt als een serieuze uiting van spanning bij honden.
Opvallende resultaten
Alberqueque maakte bij dit nieuwe onderzoek gebruik van de gegevens uit het eerste onderzoek alleen werd er nu specifiek gelet op het tongelgedrag. Dit leverde enkele interessante resultaten op. Het tongelen bleek afhankelijk te zijn van een aantal factoren:
– De emotie: honden tongelden vaker bij het zien van negatieve gezichten.
– De zintuiglijke modaliteit: honden tongelden vaker bij het zien van negatieve emoties, maar niet bij het horen van negatieve emoties.
– Het soort stimulus: honden tongelden vaker als ze boze mensen zagen, niet als ze boze honden zagen.
Deze bevindingen werden als volgt uitgelegd: ‘Honden lijken onze boze gezichten als onaangenaam te ervaren. Hierdoor verandert hun eigen emotionele toestand en gaan zij tongelen. Omdat we ontdekten dat honden vooral reageerden op boze menselijke gezichten en dat alleen de visuele signalen van invloed waren, zijn we van mening dat het tongelen ons iets kan vertellen over de manier waarop de hond de negatieve informatie ervaart. […] Onze onderzoeksresultaten geven aan dat honden menselijke emoties niet alleen kunnen herkennen en erop kunnen reageren, maar dat zij ook in staat zijn om ze op een bepaald niveau te begrijpen.’
Betekenis voor de praktijk
Wat kunnen we nu opmaken uit deze resultaten? Ten eerste: honden letten misschien wel beter op onze gezichten dan we denken. Ten tweede: hoewel ze ongetwijfeld ook op andere zintuiglijke informatie afgaan, lijkt het erop dat visuele informatie een grote rol speelt. Ten derde: zij worden beïnvloed door onze negatieve emoties en ervaren deze als onprettig. Of dit laatste ook geldt voor onze positieve emoties is in deze studies niet aan bod gekomen maar ik denk dat we er – tot het tegendeel bewezen is – wel van uit kunnen gaan dat deze op hun beurt een positief effect hebben op de hond.
Je gezicht spreekt boekdelen
De belangrijkste les die we, kortom, kunnen leren uit bovenstaande onderzoeken is dat honden veel informatie halen uit onze gezichten. Vaak denken we dat zij vooral letten op onze lichaamstaal of op de dingen die we zeggen – en hóe we die zeggen – maar ze kijken dus ook heel goed naar ons gezicht en ze weten hoe ze moeten interpreteren wat ze daar zien. Ze begrijpen min of meer hoe wij ons voelen en hebben daar vervolgens zelf ook een bepaald gevoel bij. Eigenlijk zijn ze nog beter op ons afgestemd dan we al dachten! Ik herken dit heel erg bij mijn eigen honden; ik zie dat ze me dikwijls goed in de gaten houden en dat hun ogen daarbij op mijn gezicht zijn gericht. Nu schijn ik sowieso een nogal sprekend gezicht te hebben en als ik ergens bezorgd, boos of gespannen over ben, zie je dat direct. Ook mijn honden ontgaat dit niet. Vaak komen ze op die momenten even bij me kijken, leggen een poot of mijn arm of been of proberen op andere manieren mijn aandacht te trekken. Of ze worden juist heel stilletjes en zitten dan vanaf een afstandje naar me te kijken met een (in mijn ogen) bezorgde uitdrukking op hun gezicht. Omdat ik het zelf vervelend vind dat ze zich mijn gemoedstoestand aantrekken, probeer ik ze gerust te stellen door toch maar even een vriendelijk gezicht op te zetten en ze bemoedigend toe te spreken. Dit strookt misschien niet helemaal met de signalen die de rest van mijn lichaam uitzendt, maar ik heb altijd wel het idee dat het helpt. En het grappige is: ik ga me er meestal zelf ook beter door voelen!
Honden houden ons wat dat betreft regelmatig een spiegel voor en maken ons bewust van het effect van ons gedrag, onze houding en onze emoties. Het is helemaal niet erg om daar eens wat vaker bij stil te staan, het is een mooie vorm van zelfreflectie. Een glimlach, een open blik, vriendelijke ogen; een kleine moeite, maar een groot plezier!
