Kunnen dieren, net als mensen, huilen van verdriet? Dit vroegen we aan Claudia Vinke, gedragsbioloog bij de Gedragskliniek voor Dieren, van de Universiteit Utrecht.
Om deze vraag te kunnen beantwoorden moet er volgens haar onderzocht worden of dieren traanproductie vertonen en zo ja, in welke contexten en of dit gekoppeld kan worden aan een bepaalde emotie, in dit geval verdriet. ‘We weten dat dieren tranen kunnen produceren. Ook weten we dat dieren emoties kunnen ervaren. Maar de koppeling tussen beiden is vooralsnog niet waargenomen. Dieren laten hun tranen wel om diverse andere redenen rollen’, aldus Claudia Vinke.
Huilen en oogvocht
Een traan is een overtollige hoeveelheid oogvocht die uit het oog rolt. Veel diersoorten produceren oogvocht vanuit de traanklieren bij hun ogen waarna zij het, via het knipperen met de ogen, over het oog verspreiden. Dit oogvocht is vanwege diverse redenen nuttig en onmisbaar. Het is in de eerste plaats nodig om het hoornvlies, het buitenste laagje van het oog, vochtig te houden. Zonder vocht droogt het hoornvlies uit en krijgen dieren net als mensen last van droge ogen. Dit doet pijn en kan ontstekingen geven. Daarnaast bevatten tranen antiseptische ofwel ontsmettende stoffen, die het oog beschermen tegen bacteriën. Tranen worden ook gebruikt om ‘deeltjes’ of een teveel aan stoffen af te voeren. Bijvoorbeeld een zandkorrel die in het oog terecht is gekomen en irritatie veroorzaakt of een teveel aan zout in het geval van veel zeedieren.
Zoute tranen
Bij mensen is ontdekt dat tranen van emoties een andere samenstelling hebben dan tranen die gebruikt worden om het oog te bevochtigen. Er zitten meer hormonen in. De samenstelling van een traan lijkt dus iets te zeggen over de specifieke functie van die traan. Zo hebben zeekrokodillen, zeeschildpadden en enkele zeevogels speciale, op traanklier lijkende, constructies die overtollig zout kunnen uitscheiden. Claudia Vinke legt uit: ‘Op het moment dat een zeekrokodil een prooi eet, spant hij zijn kaakspieren aan waardoor ze tegen het zoutreservoir drukken en de overtollige zoutsubstantie eruit persen. Zeevogels, zoals de Noordse stormvogel, hebben een buisvormige constructie op de neus waarmee zij vanuit de zoutklier overtollig zout afvoeren. Zeeschildpadden doen dit eveneens via hun zoutklieren. Dit gebeurt vaak bij het uitpersen van de eieren aan land. Ook zeehonden, dolfijnen en walvissen produceren oogvocht. Dit vocht is om hun ogen te beschermen tegen het zeewater. Als dit soort functionele tranen uit hun ogen lopen kunnen ze doo
Tranen van emotie – huilen
Verdriet, pijn, ontroering, plezier, onmacht en woede, al deze emoties kunnen tranen over je gezicht laten lopen. Deze tranen lijken duidelijk gelinkt te zijn aan de emotie. Het is echter nog niet goed bekend waarom volwassen mensen huilen. Er is wel een verbinding gevonden tussen de traanklier en het hersengebied dat zich bij mensen bezighoudt met emoties. Bij dieren is zo’n verbinding (nog) niet gevonden. Er is natuurlijk wel voldoende bewijs dat dieren emoties ervaren, zowel negatief als positief. Emotie komt van het Latijnse woord movere dat bewegen betekent. Een emotie brengt iets in beweging. Zonder emoties kun je bijvoorbeeld niets leren. Claudia Vinke zegt daarover: ‘Een dier trekt zich bijvoorbeeld terug na een negatieve ervaring en zal het daarna niet nog een keer doen. Het dier leert op die manier om onaangename situaties te vermijden. Dit kan erg nuttig zijn in de toekomst. Dieren kunnen ook anticiperen op, zowel positieve als negatieve, dingen die komen gaan. Denk maar aan een hond die, bij het rammelen van een bos sleutels, alvast kwispelend voor de deur gaat staan omdat hij graag uit wil. Dit zijn voorbeelden van context- of situatieafhankelijke ervaringen waarbij emotionele koppelingen worden gemaakt met consequenties voor later handelen.’ Volgens Claudia Vinke zijn er ook diverse verhalen bekend over olifanten en apen die zich terugtrekken of apathisch gaan zitten staren na het overlijden van een maatje of familielid. Dieren lijken dus specifiek gedrag te vertonen in situaties die door ons worden geassocieerd met verdriet, door het verlies van naasten. Claudia zegt daarover: ‘Het fijne weten we hier nog niet van af maar vooralsnog hebben we geen tranen van verdriet waargenomen.’
Huilende wolven en zeehondjes
Tot slot, het geluid dat we huilen noemen maar waar geen tranen en geen verdriet aan te pas komen. ‘De geluiden ofwel diervocalisaties die wolven en zeehondjes maken lijken op huilgeluiden van de mens maar hebben hier emotioneel-functioneel gezien niets mee te maken,’ aldus, Claudia Vinke. Zij vertelt: ‘Wolven gebruiken ‘het huilen’ als extern communicatiemiddel, om vreemde wolven buiten de roedel aan te geven wat hun territorium is. Ze ‘huilen’ ook om intern te communiceren en daarmee de groepscohesie te bestendigen. Dit heeft dus niets te maken met het menselijke huilen van emotie. Dat geldt ook voor het huilen van jonge zeehondjes, die we zelfs huilers noemen. Zij huilen wanneer ze hun moeder kwijt zijn. Dit is geen huilen van verdriet maar een functionele manier om hun moeder zo snel mogelijk terug te krijgen. Het is een luid signaal voor de moederzeehond, zodat ze weet waar haar kind is.’
Voor meer informatie over de zorg die geboden wordt door het Academisch Dierenziekenhuis van de Universiteit Utrecht: www.diergeneeskunde.nl
Tekst: Universiteit Utrecht. | Foto: Shutterstock
